سبک های شعر فارسی را بشناسیم

شعر چیست ؟

شعر در معنای لغت به معنای فهم و ادراک است . چامه، سرود، سخن و چکامه نیز خوانده می شود. درواقع  یکی ازقدیمی ترین  حوزه های ادبی و شاخه ای از هنر است. شعر، سخن و بیانی موزون و آهنگین است. اشعار برای به اشتراک گذاشتن ایده ها، بیان احساسات و خلق تصویر؛ هنرمندانه نوشته می شود. شعر از طریق ساختار کلمات و قافیه ای که خوانندگان را با آن پیوند می دهد، به برانگیختن قوه تخیل خوانندگان می انجامد.( برای دیدن کتاب های زمینه ی اشعار روی این لینک کلیک کنید)

با همه این تفسیرها تعریف کامل و جامع از شعر کار سختی است، به طوری که می توان ادعا داشت که شاعران و بزرگان زیادی آن را تعریف ناپذیر عنوان کرده اند. بنابراین نمی توان یک تعریف یکسان برای آن بیان کرد.

شعر خوب از احساسات ، حالات ، افکار و هیجانات سراینده ی آن برخاسته است. شعر از جهت كلام بودنش نيازمند به اين است كه بتواند در روح  انسان تاثير بگذارد. از حدود حرفهاي عادي خارج باشد. شعر وقتي به هدف خود می رسد كه در نفوس تصرف كند و تاثير، يعني عاطفه و خيالي را كه در شعر هست، به ديگران انتقال دهد.

انواع قالب شعری :

• قصیده
• غزل
• مثنوی
• قطعه
• ترجیع بند
• ترکیب بند
• رباعی
• دوبیتی
• چهار پاره
• مسمط
• مستزاد
• تنصیف
• مفرد

تعاریف بزرگان از شعر

• رضا براهنی در کتاب “طلا در مس ” می نویسد:

تعریف شعر کار بسیار مشکلی است، اصولاً یکی از مشکل ترین کارها در این زمینه است، شاید بشود گفت که شعر تعریف ناپذیر ترین چیزی است که وجود دارد.

• افلاطون:

علم نیست زیرا نه می توان آن را به تعلم کسب کرد و نه می توان به دیگران آموخت، بکه امری است الهی و یکی از اسرار خدایان است.

• ابن سینا:

کلامی خیال انگیز است. باید از اقوالی موزون و متساوی ساخته شده باشد.

• دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی :

شعر حادثه ای است که در زبان روی می دهد و در حقیقت گوینده ی شعر با شعر خود، عملی در زبان انجام می دهد که خواننده، میان زبان شعری او و زبانی روزمره و عادی تمایزی احساس می کند.

انواع سبک های شعر:

سبک در کلمه به معنی روش و شیوه است. در اصطلاح ادبی، روش خاصی است که شاعر یا نویسنده برای گفتن اندیشه ها و مفاهیم خود انتخاب می کند. در واقع، سبک جهت دهنده و تنظیم کننده ی وحدت بافت و ساختار یک اثر ادبی است.

سبک اشعار به هر شاعر بستگی دارد و سبک شاعر ها شیوه ای می باشد که آن ها برای بیان مطالب خود به کار می برند.

شعر فارسی را به صورت عمومی به چند سبک تقسیم کرده اند که عبارتند از:

• سبک خراسانی
• سبک عراقی
• سبک هندی
• سبک بازگشت ادبی
• سبک شعر نو یا شعر معاصر

سبک عراقی :

سبک عراقی از نظر تاریخی مربوط به دوره ی مغولان، ایلخانان و تیموری است .از قرن هفتم تا اواخر قرن نهم ادامه دارد .دلیل نام گذاری آن هم، این است که بعد از مغول، کانون­های فرهنگی از خراسان به عراق منتقل شد و شاعران و نویسندگان بزرگ آن بیشتر از شهرهای عراق عجم(شهرهای ری، اصفهان، همدان و…) هستند.

ابوالفرج رونی، سید حسن غزنوی، انوری، جمال الدین اصفهانی، ظهیرالدین فاریابی، نظامی و خاقانی از بنیانگذاران و کمال الدین اصفهانی، سعدی، مولوی، عراقی، حافظ و عده ای دیگر از نمایندگان این سبک به شمار می روند.

در سبک عراقی قصیده بیشتر جای خود را به غزل و سادگی و روانی ، و استحکام جای خود را به لطافت و کثرت تشبیه ها و تعبیر هد و کنایه های زیبا و تازه و دقیق و باریک داده است. کلمه های تازی نیز در این سبک کاربرد داشته است . با ظهور این سبک مضامین اخلاقی ،تربیتی ، پند و اندرز جایگاه مدایح مبالغه آمیز را گرفت.

سبک هندی :

در اواخر قرن نهم با ظهور حکومت صفوی و مهاجرت برخی از شاعران به هند ، شیوه و زبان تازه ای در شعر به وجود آمد. آن شیوه و روش شعری به سبک هندی معروف شد. اما به دلیل اینکه خیلی زود در اصفهان ، شاعران محبوبی چون صائب تبریزی پیدا شدند و اصفهان مرکز این سبک شد ، به سبک اصفهانی هم شهرت دارد .

 صائب تبریزی یکی از پر آوازه ترین شاعران سبک هندی در قرن یازدهم است ، همچنین عرفی شیرازی در قرن دهم و کلیم کاشانی در قرن یازدهم از شاعران این سبک بوده اند.

شاعر سبک هندی جهان خیالی خود را با دقت در امور جزئی می سازد. نگاه شاعر بیش از آنکه به روایتهای بزرگ و انتزاع های کلان هستی شناسی مشغول باشد، به ساختن جهان های خرد خیالی دلبسته است.

تصویرها در سبک هندی، اشاره به جهان های بزرگ و بی انتها ندارد. به همین دلیل این سبک از رازهای ناگشوده و رمزهای عوالم غیب خالی است. بنابراین دنیای معنی نه در جهان بیکرانه مابعدالطبیعی، بلکه در خیال شاعر است. شعر سبک هندی کمتر بر آگاهی جمعی و ناخودآگاه قومی و اسطوره، و بیشتر بر حافظه فردی و تجربه شخصی  اتکا دارد.

شعر نو یا سبک معاصر :

انقلاب مشروطیت یکی از مهمترین عوامل تغییرات اجتماعی و سیاسی و خصوصا فرهنگی در تاریخ ایران است .از این جهت، مهمترین تغییر سبکی را در پی داشت که سبک نو در شعر و نثر است. به این معنی که ادبیات هم از نظر فکری و هم از نظر شیوه ی نگارش، به دو بخش کهن و نو تقسیم شد. هیچ­ زمانی بین سبک­ های ادبی تا این اندازه تفاوت نبوده است.

اعتراضی که بر شعر سنتی بود، این بود که شعر خیالی و غیرواقع­ گرا است و با اوضاع اجتماعی- سیاسی آشوب­ زدۀ ایران آن روزگار، فاصلۀ بسیار دارد .شاعران باید به زبانی شعربنویسند که از مبارزات و مشکلات مردم سخن می­ گوید. از توصیف و معشوق های خیالی خالی باشد. با خوابیدن سر و صدای مشروطه و تغییر حکومت و تثبیت نظام جدید(دورۀ پهلوی) شعر دورۀ مشروطه به­ شکل شعر نو متجلی شد.

ویژگی‎های شعر نو:

• شاعر نوپرداز باید خود کاشف جهان خود باشد. حس و دید و شعور خود را به کار گیرد و اجاره کننده فکر و حس و شعور شاعران سلف نباشد، زیرا اگر بخواهیم حرف گذشتگان را تکرار کنیم چه نیازی به شاعر امروز داریم؟!
• دوام فکر و ادامه منطقی اندیشه، که متأسفانه خیلی از شاعران مدعی شعر نو امروز فاقد این نوع ویژگی هستند. به این معنی که خط سیر و اندیشه شاعر خط سیر واحد باشد و در یک قطعه شعر از تداوم مطلب و سیر منطقی نگریزد و ناگهان فکر شاعر از فضایی به فضای نامناسب دیگر پرواز نکند.
• برقرار کردن رابطه منطقی و عاقلانه میان موصوف و صفت و نسبت دادن صفت‎های مناسب به اشیاء است.
• فدا کردن قافیه و ردیف در پای معنا و اندیشه به هنگام ضرورت. یعنی وقتی قافیه و ردیف در برابر معنا تسلیم نمی‎شود، شاعر آگاه (نه هر مبتدی) باید قافیه و ردیف را پای اندیشه قربانی کند!
• به کار بردن حتمی ‎وزن و آهنگ. وزن و ریتم به شعر جان می‎بخشد و به منزله خونیست که در رگ‎های کلمات و اندیشه می‎دوانیم و مدد آن شعر را از نثر ممتاز می‎سازیم.
• کلام و سخنی فراتر از عادیات . از حرف های عادی و هجو دوری می شود.
• ایجاز در سخن و دوری از اطناب و درازگویی. یعنی اندیشه‎ای را که می‎توان به کوتاهی بیان کرد، نباید به تفصیل گفت.
• از ویژگی‎های ضروری شعر، استفاده از تشبیه، استعاره و تصویر‎های هنرمندانه است . امتیاز شاعر را بر غیر شاعر را در به کار بردن این هنر‎ها بخوبی می‎توان دریافت.
• واژه های شعر باید خوش تراش و دلچسب باشند و با مشکل پسندی برگزیده شود.

منبع / baratbooks.ir